Badania i leczenie hormonalne menopauzy – porady
Menopauza to naturalny etap w życiu kobiety, definiowany jako trwałe ustanie miesiączkowania, wynikające z wyczerpania rezerwy pęcherzykowej jajników. Diagnozuje się ją retrospektywnie po 12 miesiącach amenorrhei (braku miesiączki). Średni wiek menopauzy to 51 lat, ale objawy mogą się pojawić już nawet 10 lat wcześniej – w okresie perimenopauzy.
Menopauza – objawy i ich wpływ na jakość życia
Objawy menopauzalne wynikają przede wszystkim z gwałtownego spadku stężenia estradiolu. Należą do nich:
- objawy wazomotoryczne (uderzenia gorąca, nocne poty),
- zaburzenia snu,
- wahania nastroju, depresja, lęk,
- suchość pochwy, spadek libido, dyspareunia,
- pogorszenie funkcji poznawczych,
- przyspieszona utrata masy kostnej i zwiększone ryzyko osteoporozy.
Objawy te mogą utrzymywać się przez wiele lat – u 25% kobiet trwają ponad 10 lat, wpływając negatywnie na jakość życia, aktywność zawodową i zdrowie somatyczne.
Jak sprawdzić, czy to menopauza? Jakie badania wykonać?
Menopauza jest przede wszystkim diagnozą kliniczną. U kobiet >45. r.ż. z objawami klimakterycznymi nie zaleca się rutynowych badań hormonalnych. Natomiast w szczególnych sytuacjach warto oznaczyć:
- FSH – >25–40 IU/L świadczy o wygasaniu czynności jajników,
- estradiol – <20 pg/ml sugeruje hipoestrogenizm,
- TSH, PRL – celem wykluczenia wtórnych przyczyn amenorrhei (np. niedoczynność tarczycy, hiperprolaktynemia),
- β-hCG – u kobiet przed 50. rokiem życia w celu wykluczenia ciąży.
W przypadku kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną, po histerektomii lub po leczeniu gonadotoksycznym (np. chemioterapia), diagnostyka opiera się na oznaczeniach hormonalnych, ponieważ brak miesiączki nie jest miarodajny.
Menopauza – zmiany hormonalne
Główną zmianą endokrynologiczną jest gwałtowny spadek estradiolu i progesteronu. Jednocześnie rosną poziomy FSH i LH z powodu utraty ujemnego sprzężenia zwrotnego. Zaburzenia te wpływają na liczne układy – neuroprzekaźnictwo, gospodarkę lipidową, węglowodanową i mineralną.
Terapia hormonalna menopauzy (HT/MHT)
Terapia hormonalna menopauzy (THM) jest najskuteczniejszą metodą leczenia objawów klimakterycznych. Obecnie zaleca się ją:
- kobietom <60. r.ż. lub <10 lat od menopauzy,
- bez przeciwwskazań (np. aktywna choroba zakrzepowa, rak piersi, ciężka niewydolność wątroby),
- po indywidualnej ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego i nowotworowego.
Formy terapii:
- estrogeny doustne (np. estradiol, CEE),
- estrogeny przezskórne (plastry, żele) – preferowane przy zwiększonym ryzyku zakrzepicy lub przy otyłości,
- gestageny – konieczne u kobiet z macicą (np. dydrogesteron, progesteron mikronizowany),
- HT jednoskładnikowa (estrogeny) – tylko u kobiet po histerektomii.
Efekty terapii:
- redukcja objawów wazomotorycznych nawet o 90%,
- poprawa snu, nastroju i funkcji seksualnych,
- korzystny wpływ na gęstość mineralną kości,
- możliwa redukcja ryzyka choroby niedokrwiennej serca przy wczesnym wdrożeniu.
Jak długo trwa menopauza? Kiedy odstawić HT?
Nie ma jednej właściwej długości terapii. Dla większości kobiet stosuje się HT przez 5–10 lat. Decyzję o kontynuacji należy podejmować corocznie, uwzględniając:
- wiek,
- nasilenie objawów,
- zmiany w profilu ryzyka (np. rozwój nadciśnienia, nowotworu).
Alternatywy dla HT
Gdy HT jest przeciwwskazana lub nieakceptowana, można rozważyć:
- SSRI/SNRI (np. paroksetyna, wenlafaksyna),
- gabapentynę,
- klonidynę,
- preparaty roślinne (efektywność ograniczona),
- ospemifen i estrogeny dopochwowe przy objawach zespołu moczowo-płciowego.
Menopauza – porady praktyczne
- Nie opóźniaj konsultacji – wczesna interwencja poprawia komfort życia.
- Oceniaj nie tylko objawy, ale i czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, osteoporozy, depresji.
- Nie bój się HT – u właściwie dobranych pacjentek korzyści przeważają nad ryzykiem.
- HT to nie terapia „na zawsze” – podlega regularnej ocenie i może być bezpiecznie odstawiona.
- Styl życia: aktywność fizyczna, dieta śródziemnomorska, kontrola masy ciała i suplementacja wapnia i witaminy D to podstawa prewencji chorób postmenopauzalnych.
Bibliografia:
- Lega IC, Fine A, Antoniades ML, Jacobson M. A pragmatic approach to the management of menopause. CMAJ. 2023;195(19):E677–E684. doi:10.1503/cmaj.221438
- Stuenkel CA, Davis SR, Gompel A, Lumsden MA, Murad MH, Pinkerton JV, Santen RJ. Treatment of Symptoms of the Menopause: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab. 2015;100(11):3975–4011. doi:10.1210/jc.2015-2236
- Rousset-Jablonski C. Comment diagnostiquer la ménopause? Recommandations pour la pratique clinique. Gynecol Obstet Fertil Senol. 2021;49(5):318–328. doi:10.1016/j.gofs.2021.03.011
- Pinkerton JV. Hormone Therapy for Postmenopausal Women. N Engl J Med. 2020;382:446–455. [Załączone jako plik: "ijwh-15-273.pdf"]
