Co to jest progesteron i za co odpowiada? – Wpływ progesteronu na organizm u kobiet
Progesteron to jeden z kluczowych hormonów steroidowych regulujących funkcjonowanie układu rozrodczego kobiety. Choć jego nazwa – „hormon wspierający ciążę” – sugeruje głównie udział w utrzymaniu ciąży, jego działanie wykracza daleko poza sferę ginekologiczną. Progesteron pełni również istotne funkcje w układzie nerwowym, immunologicznym i naczyniowym, a zaburzenia w jego stężeniu mogą mieć konsekwencje zarówno metaboliczne, jak i neuropsychiczne.
Co to jest progesteron i co go wytwarza?
Progesteron należy do hormonów steroidowych i jest syntetyzowany przede wszystkim w ciałku żółtym jajnika po owulacji, a w czasie ciąży – przez łożysko. W niewielkich ilościach produkowany jest również w nadnerczach i ośrodkowym układzie nerwowym. Jest także prekursorem dla innych hormonów steroidowych – m.in. kortyzolu, aldosteronu, testosteronu i estradiolu.
Jak działa progesteron?
Działanie progesteronu obejmuje zarówno klasyczne mechanizmy receptorowe jądrowe (genomowe), jak i szybkie mechanizmy niegenomowe, związane z błonowymi receptorami (np. PGRMC1). Oznacza to, że wpływa on nie tylko na ekspresję genów, ale również na szybkie odpowiedzi komórkowe – w tym sygnalizację wapniową, proliferację i apoptozę.
Progesteron a cykl miesiączkowy
Progesteron odgrywa kluczową rolę w drugiej fazie cyklu miesiączkowego (faza lutealna). Po owulacji, pod wpływem LH, komórki ziarniste pękniętego pęcherzyka przekształcają się w ciałko żółte, które syntetyzuje progesteron. Hormon ten:
- przygotowuje endometrium na implantację zarodka,
- zmniejsza kurczliwość mięśnia macicy,
- hamuje wydzielanie gonadotropin (FSH i LH), zapobiegając nadmiernej stymulacji jajników.
Brak implantacji prowadzi do zaniku ciałka żółtego i spadku stężenia progesteronu, co inicjuje krwawienie miesiączkowe.
Wpływ progesteronu na inne układy
- Układ nerwowy (neurosteroid)
Progesteron działa neuroprotekcyjnie. Jego metabolity (np. allopregnanolon) wpływają na receptory GABA-A, co może modulować nastrój, poziom lęku i zdolność do adaptacji stresowej. Wpływa również na neurogenezę, plastyczność synaptyczną i naprawę uszkodzeń mózgu.
- Układ immunologiczny
Progesteron działa immunosupresyjnie – hamuje aktywację limfocytów T i produkcję cytokin prozapalnych. To działanie ma szczególne znaczenie w kontekście tolerancji immunologicznej w ciąży, zapobiegając odrzutowi zarodka jako "obcego" antygenu.
- Układ sercowo-naczyniowy
Wpływ progesteronu na układ krążenia jest złożony. W niskich dawkach może wykazywać działanie wazodylatacyjne, poprawiać elastyczność naczyń i chronić przed miażdżycą, natomiast nadmiar syntetycznych progestagenów może działać odwrotnie – dlatego dobór odpowiedniej formy i dawki ma znaczenie kliniczne.
- Skóra i piersi
Progesteron reguluje aktywność gruczołów łojowych, wpływa na gospodarkę kolagenu i może zmieniać wrażliwość receptorów estrogenowych w skórze. W obrębie gruczołu piersiowego wspomaga jego rozwój i przygotowanie do laktacji.
Progesteron – objawy niedoboru
Zaburzenia w poziomie progesteronu mogą mieć różnorodne manifestacje:
- nieregularne cykle miesiączkowe,
- krwawienia śródcykliczne,
- PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego),
- zaburzenia snu, lęk, depresja,
- trudności z utrzymaniem ciąży (niedomoga lutealna),
- bóle piersi, zatrzymanie wody, trądzik.
Progesteron – zastosowanie kliniczne
- Hormonalna terapia zastępcza – stosowana u kobiet po menopauzie w celu ochrony endometrium przed hiperplazją w trakcie terapii estrogenami.
- Leczenie niepłodności – w protokołach IVF i w cyklach wspomaganej owulacji progesteron odgrywa rolę w luteal support.
- Leczenie endometriozy i zaburzeń miesiączkowania – poprzez hamowanie proliferacji endometrium.
- Leczenie zaburzeń nastroju związanych z fazą lutealną – zwłaszcza u kobiet z PMS lub PMDD.
Podsumowanie
Progesteron to hormon niezbędny dla zdrowia kobiet – zarówno w kontekście rozrodczym, jak i ogólnoustrojowym. Odpowiada za regulację cyklu miesiączkowego, przygotowanie do ciąży, stabilizację nastroju oraz równowagę immunologiczną. Współczesna medycyna coraz częściej sięga po progesteron (i jego analogi) w leczeniu nie tylko ginekologicznym, ale także psychiatrycznym czy neurologicznym. Zrozumienie roli progesteronu ułatwia identyfikację jego niedoboru i umożliwia precyzyjną interwencję terapeutyczną.
Bibliografia:
- Stefaniak, M., Dmoch-Gajzlerska, E., Jankowska, K., Rogowski, A., Kajdy, A., & Maksym, R. B. (2023). Progesterone and Its Metabolites Play a Beneficial Role in Affect Regulation in the Female Brain. Pharmaceuticals, 16(4), 520.
- Nagy, B., Szekeres-Barthó, J., Kovács, G. L., Sulyok, E., Farkas, B., Várnagy, Á., Vértes, V., Kovács, K., & Bódis, J. (2021). Key to Life: Physiological Role and Clinical Implications of Progesterone. International Journal of Molecular Sciences, 22(20), 11039.
- Sitruk-Ware, R. (2013). Progesterone and Progestins: Applications in Gynecology and Reproductive Medicine. Climacteric, 16(sup1), 18–24.
- Rincón, D., Ribas-Maynou, J., Yeste, M., & Salas-Huetos, A. (2022). Genomic and Non-Genomic Pathways of Progesterone Action. International Journal of Molecular Sciences, 23(15), 7989.
