Testosteron wolny a całkowity: jaki poziom testosteronu wykonać?

Testosteron, kluczowy hormon płciowy, odgrywa istotną rolę w organizmie zarówno mężczyzn, jak i kobiet. W diagnostyce zaburzeń hormonalnych istotne jest zrozumienie różnicy między testosteronem wolnym a całkowitym. W niniejszym artykule omówimy, kiedy warto wykonać badanie poziomu testosteronu, jakie są normy oraz praktyczne wskazówki dotyczące diagnostyki.

Testosteron całkowity a wolny – co je różni?

1. Testosteron całkowity:

   • Obejmuje całkowitą ilość testosteronu obecnego we krwi, w tym testosteron związany z globuliną wiążącą hormony płciowe (SHBG), albuminami oraz wolny testosteron.
   • Związanie z SHBG sprawia, że ten testosteron jest mniej biodostępny i nie może bezpośrednio wpływać na tkanki.

2. Testosteron wolny:

   • Stanowi 1-2% całkowitego testosteronu i jest aktywną biologicznie formą hormonu.
   • Nie jest związany z białkiem, dzięki czemu może swobodnie przenikać przez błony komórkowe i wywierać swoje działanie.

Kiedy badać testosteron?

Badanie poziomu testosteronu jest zalecane w przypadku występowania objawów sugerujących zaburzenia hormonalne, takich jak:

• Spadek libido i problemy z erekcją.
• Zmniejszenie masy mięśniowej oraz siły fizycznej.
• Przewlekłe zmęczenie, depresja lub drażliwość.
• Zmniejszona gęstość mineralna kości (osteoporoza).
• Problemy z owłosieniem – np. nadmierne owłosienie u kobiet (hirsutyzm) lub jego utrata u mężczyzn.

Badanie testosteronu może być także wskazane u pacjentów z niepłodnością oraz w diagnostyce zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Jak przygotować się do badania?

• Badanie testosteronu powinno być wykonane rano (między 7:00 a 10:00), kiedy poziom hormonu jest najwyższy.
• Zaleca się unikanie intensywnego wysiłku fizycznego i spożywania alkoholu na 24 godziny przed badaniem.
• W przypadku stosowania leków hormonalnych należy skonsultować się z lekarzem, czy konieczne jest ich czasowe odstawienie.

Normy testosteronu

Normy testosteronu mogą się różnić w zależności od laboratorium, jednak ogólnie przyjmuje się:

• Testosteron całkowity: 2,3-3,5 ng/ml (8-12 nmol/l) u mężczyzn, 0,2-0,6 ng/ml (0,7-2,1 nmol/l) u kobiet.
• Testosteron wolny: 0,25-0,50 ng/ml u mężczyzn, 0,003-0,015 ng/ml u kobiet.

Podwyższone poziomy SHBG, na przykład w nadczynności tarczycy czy chorobach wątroby, mogą prowadzić do wzrostu testosteronu całkowitego, mimo niskiego poziomu wolnego testosteronu.

Testosteron wolny czy całkowity – co wybrać?

• Testosteron całkowity jest najczęściej wykonywanym badaniem, ponieważ jest bardziej dostępne i mniej kosztowne.
• Testosteron wolny warto oznaczyć w sytuacjach, gdy wyniki testosteronu całkowitego są niejednoznaczne, a objawy kliniczne wskazują na niedobór hormonów.
• W wielu przypadkach stosuje się też kalkulatory biodostępnego testosteronu, uwzględniające poziom SHBG i albumin.

Znaczenie wyników

Interpretacja wyników powinna odbywać się w kontekście objawów klinicznych oraz dodatkowych badań, takich jak:

• Poziomy LH i FSH w celu oceny funkcji przysadki.
• SHBG, aby lepiej zrozumieć dynamikę wiązania testosteronu.
• Prolaktyna, w przypadku podejrzenia hiperprolaktynemii.

Podsumowanie

Wybór między badaniem testosteronu całkowitego a wolnego zależy od konkretnej sytuacji klinicznej. Wiele przypadków wymaga oznaczenia obu parametrów, aby precyzyjnie zdiagnozować zaburzenia hormonalne. Ważne jest, aby badania wykonywać zgodnie z zaleceniami lekarza, który uwzględni całość obrazu klinicznego i pomoże dobrać odpowiednie leczenie. Pamiętaj, że oprócz badania testosteronu całkowitego i wolnego warto wykonać badania innych hormonów, aby w pełni ocenić stan gospodarki hormonalnej. Chętnie podpowiemy, jakie badania należy wykonać.

Źródło naukowe: Rabijewski M., Zgliczyński W., "Etiopatogeneza, rozpoznawanie i leczenie hipogonadyzmu u mężczyzn", Endokrynologia Polska 2009; 60 (3): 222-233.

Lekarz Wiktor Bzdega

Umów wizytę