Stres a testosteron – jak radzić sobie ze stresem?
24.01.2025
Stres jest reakcją organizmu na sytuacje postrzegane jako trudne lub zagrażające, a jego wpływ na zdrowie może być znaczący. W kontekście zdrowia hormonalnego, szczególnie interesująca jest relacja między stresem a poziomem testosteronu – kluczowego hormonu płciowego u mężczyzn. W artykule omówimy mechanizmy i podstawy fizjologiczne tej relacji, bazując na najnowszych badaniach naukowych.
Stres a hormony płciowe
Podczas stresu dochodzi do aktywacji osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej (HPA), co prowadzi do wydzielania kortykotropiny (CRH) i adrenokortykotropiny (ACTH), a w rezultacie do wzrostu poziomu kortyzolu. Kortyzol, jako hormon stresu, hamuje funkcje osi podwzgórzowo-przysadkowo-gonadowej (HPG), co skutkuje zmniejszeniem syntezy testosteronu w komórkach Leydiga . W przewlekłym stresie obniżone stężenie testosteronu może prowadzić do upośledzenia funkcji reprodukcyjnych i zmniejszenia masy mięśniowej
Mechanizmy wpływu stresu na testosteron
- Hamowanie osi HPG: Podczas przewlekłego stresu kortyzol hamuje wydzielanie gonadoliberyny (GnRH) z podwzgórza, co zmniejsza stymulację przysadki do wydzielania lutropiny (LH) i w konsekwencji obniża poziom testosteronu
- Uszkodzenie mitochondriów: Przewlekły stres powoduje uszkodzenia mitochondriów w komórkach Leydiga, co zmniejsza efektywność syntezy testosteronu poprzez ograniczenie transportu cholesterolu do wewnętrznej błony mitochondrialnej
- Wpływ glikokortykoidów: Kortyzol indukuje apoptozę komórek Leydiga i zmniejsza ekspresję kluczowych enzymów steroidogenezy, takich jak StAR, CYP11A1 oraz 17β-HSD, co prowadzi do obniżenia produkcji testosteronu
Stres a krótkotrwały wzrost testosteronu
Interesujące są dane sugerujące, że w początkowej fazie ostrego stresu może dojść do przejściowego wzrostu poziomu testosteronu. Mechanizm ten jest szczególnie widoczny u osobników o dominującej pozycji w hierarchii społecznej, gdzie stres stymuluje uwalnianie norepinefryny, co z kolei zwiększa wrażliwość komórek Leydiga na LH
Emocjonalne objawy stresu i ich konsekwencje hormonalne
Stres, oprócz fizycznych objawów, takich jak bóle głowy czy napięcie mięśniowe, prowadzi do zmniejszenia libido i spadku nastroju. Te objawy są wynikiem interakcji pomiędzy osią HPA a HPG, gdzie podwyższony poziom kortyzolu hamuje produkcję testosteronu
Jak radzić sobie ze stresem?
- Techniki relaksacyjne: Medytacja i ćwiczenia oddechowe redukują aktywność osi HPA, co może przeciwdziałać obniżeniu poziomu testosteronu .
- Aktywność fizyczna: Regularne ćwiczenia poprawiają funkcjonowanie układu hormonalnego, co przeciwdziała skutkom przewlekłego stresu
- Dieta: Spożywanie produktów bogatych w cynk i witaminę D wspiera produkcję testosteronu
- Sen: Optymalna jakość snu pozwala na regenerację i stabilizację poziomu hormonów
Podsumowanie
Stres ma istotny wpływ na poziom testosteronu poprzez mechanizmy hormonalne i fizjologiczne. Zarządzanie stresem za pomocą technik relaksacyjnych, aktywności fizycznej i zdrowej diety może pomóc w minimalizacji negatywnych skutków. Ważne jest również zrozumienie mechanizmów stresu, co pozwoli na bardziej efektywne wsparcie pacjentów w radzeniu sobie z jego objawami.

Lekarz Anna Górecka
Umów wizytę
Bibliografia:
- Daly W., Seegers C.A., Rubin D.A., Dobridge J.D., Hackney A.C. (2004). Relationship between stress hormones and testosterone with prolonged endurance exercise. Eur J Appl Physiol. 93:375-380.
- Chichinadze K., Chichinadze N. (2008). Stress-induced increase of testosterone: Contributions of social status and sympathetic reactivity. Physiol Behav. 94:595-603.
- Bedgood D., Boggiano M.M., Turan B. (2014). Testosterone and social evaluative stress: The moderating role of basal cortisol. Psychoneuroendocrinology. 47:107-115.
- Xiong X., Wu Q., Zhang L. et al. (2022). Chronic stress inhibits testosterone synthesis in Leydig cells through mitochondrial damage via Atp5a1. J Cell Mol Med. 26:354-363.
- Kutlikova H., Durdiakova J.B., Wagner B. et al. (2020). The effects of testosterone on the physiological response to social and somatic stressors. Psychoneuroendocrinology. 117:104693.
- Zueger R., Annen H., Ehlert U. (2023). Testosterone and cortisol responses to acute and prolonged stress during officer training school. Stress. 26(1):2199886.