Jakie są najczęstsze skutki uboczne TRT (terapii testosteronem)?
Terapia zastępcza testosteronem (TRT, ang. testosterone replacement therapy) jest skuteczną metodą leczenia hipogonadyzmu u mężczyzn, pozwalającą na poprawę jakości życia, funkcji seksualnych, nastroju i parametrów metabolicznych. Mimo licznych korzyści klinicznych, TRT może wiązać się z szeregiem działań niepożądanych, które wymagają regularnego monitorowania i odpowiedniej kwalifikacji pacjentów. Poniżej przedstawiono najczęstsze skutki uboczne TRT zgodnie z aktualną wiedzą naukową.
-
Zaburzenia nastroju i zachowania
Terapia testosteronem wpływa na ośrodkowy układ nerwowy, a tym samym może prowadzić do zmian emocjonalnych. U części pacjentów obserwuje się wahania nastroju, drażliwość, epizody agresji lub pobudzenia psychoruchowego. Zgłaszane są również przypadki rozdrażnienia i impulsywności. Działania te mogą mieć charakter przejściowy, szczególnie w początkowej fazie terapii, jednak wymagają czujności klinicznej i ewentualnej korekty dawki.
-
Spadek libido i zaburzenia erekcji
Paradoksalnie, mimo że TRT stosuje się w leczeniu obniżonego libido i dysfunkcji seksualnych, niektórzy pacjenci mogą doświadczyć okresowego spadku popędu płciowego lub pogorszenia erekcji. Może to wynikać z nieprawidłowej dawki testosteronu, współistniejących zaburzeń hormonalnych (np. hiperprolaktynemii, wysokiego estradiolu) lub zaburzeń psychicznych. W takich przypadkach niezbędna jest ponowna ocena hormonalna i zmiana protokołu terapii.
-
Retencja wody i obrzęki
Testosteron może prowadzić do zatrzymywania sodu i wody, co skutkuje wzrostem masy ciała oraz występowaniem obrzęków, zwłaszcza kończyn dolnych. Retencja płynów jest zwykle łagodna, ale u osób predysponowanych może powodować dyskomfort lub pogorszenie objawów współistniejących chorób, np. nadciśnienia. Zalecane jest monitorowanie masy ciała i stosowanie zaleceń dietetycznych ograniczających spożycie sodu. Warto też skontrolować poziom estradiolu, który może powodować retencję wody.
-
Zmęczenie i zaburzenia snu
W niektórych przypadkach pacjenci zgłaszają uczucie przewlekłego zmęczenia, senność w ciągu dnia lub zaburzenia rytmu snu, takie jak trudności z zasypianiem i częste wybudzanie się. Objawy te mogą być przejściowe lub związane z niestabilnym poziomem testosteronu lub np. wysokim poziomem prolaktyny. Wskazana jest ocena poziomów hormonu oraz rozważenie zmiany formy lub schematu podawania TRT.
-
Ginekomastia
W wyniku aromatyzacji testosteronu do estradiolu może dojść do rozrostu tkanki gruczołowej sutka, czyli ginekomastii. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów z podwyższonym poziomem tkanki tłuszczowej, gdzie aktywność aromatazy jest wyższa. Ginekomastia może być bolesna i powodować dyskomfort psychiczny. W leczeniu stosuje się inhibitory aromatazy (np. anastrozol) lub tamoksyfen.
-
Trądzik i łysienie androgenowe
Pod wpływem testosteronu wzrasta aktywność gruczołów łojowych, co może prowadzić do pojawienia się lub nasilenia trądziku, zwłaszcza w obrębie twarzy, pleców i klatki piersiowej. Dodatkowo TRT może przyspieszyć łysienie typu androgenowego u mężczyzn genetycznie predysponowanych. Objawy te zwykle zależą od dawki i formy testosteronu, a ich leczenie obejmuje preparaty dermatologiczne oraz ewentualną modyfikację terapii hormonalnej.
-
Nadkrwistość
Jednym z najczęstszych działań niepożądanych TRT jest erytrocytoza, czyli wzrost liczby czerwonych krwinek i hematokrytu. Wartości hematokrytu powyżej 52% zwiększają ryzyko incydentów zakrzepowo-zatorowych. Częstość występowania erytrocytozy zależy od formy terapii – największe ryzyko obserwuje się przy stosowaniu iniekcji domięśniowych. Zaleca się oznaczenie morfologii krwi co 3–6 miesięcy w pierwszym roku leczenia oraz dostosowanie dawki w przypadku podwyższonych wartości.
-
Zaburzenia hormonalne – nadmiar estrogenu
Wzrost poziomu estradiolu wskutek konwersji testosteronu może powodować objawy takie jak tkliwość sutków, zatrzymanie płynów, wahania nastroju i snu, obniżone libido oraz ginekomastię. Monitorowanie poziomu estradiolu oraz zastosowanie inhibitorów aromatazy może pomóc w ograniczeniu tych działań niepożądanych.
-
Wpływ na gruczoł krokowy i ryzyko nowotworowe
Wbrew wcześniejszym obawom, aktualne dane nie wykazują zwiększonego ryzyka raka prostaty ani innych nowotworów wśród pacjentów otrzymujących TRT. W metaanalizach i badaniach kohortowych (Eisenberg i wsp., 2014) nie wykazano statystycznie istotnego wzrostu ryzyka raka stercza u mężczyzn stosujących testosteron. Niemniej jednak zaleca się oznaczenie PSA przed rozpoczęciem terapii oraz jego monitorowanie raz w roku, zwłaszcza u mężczyzn po 50. roku życia.
Podsumowanie
Terapia testosteronem jest skutecznym narzędziem leczenia hipogonadyzmu, ale jak każda interwencja hormonalna, niesie ryzyko działań niepożądanych. Do najczęstszych należą: wahania nastroju, zmiany libido, zaburzenia snu, retencja wody, ginekomastia, trądzik, łysienie oraz erytrocytoza. Właściwa kwalifikacja pacjentów, edukacja i regularne monitorowanie parametrów laboratoryjnych pozwalają na bezpieczne i skuteczne prowadzenie terapii. Świadomość potencjalnych skutków ubocznych TRT pozwala na szybkie wdrożenie działań korygujących i poprawę komfortu leczenia.
