Jak rozpoznać lipodemię i jakie badania wykonać? Obrzęk lipidowy u kobiet: objawy, leczenie
Lipodemia, znana także jako obrzęk tłuszczowy lub obrzęk lipidowy, to przewlekła, niezapalna choroba tkanki tłuszczowej, niemal wyłącznie występująca u kobiet. Charakteryzuje się nieprawidłowym, symetrycznym nagromadzeniem tłuszczu w kończynach dolnych (rzadziej także górnych), które nie reaguje na dietę, ćwiczenia ani chirurgię bariatryczną. Choroba ta jest często mylona z otyłością, limfatycznym obrzękiem nóg czy zespołem metabolicznym, co znacznie opóźnia diagnozę i leczenie.
Lipodemia – objawy i przebieg
Typowe objawy to:
- symetryczne powiększenie nóg, często od bioder do kostek, z oszczędzeniem stóp (tzw. znak mankietu),
- bolesność przy ucisku,
- łatwe siniaczenie (kruchość naczyń włosowatych),
- uczucie ciężkości nóg, pieczenia, czasem drętwienia,
- grudkowata konsystencja tkanki tłuszczowej (obecność guzków podskórnych),
- pogorszenie objawów podczas zmian hormonalnych (okres dojrzewania, ciąża, menopauza).
Choroba często rozwija się etapami – od gładkiej, ale powiększonej warstwy tłuszczu (etap I), przez wyraźne nierówności, zwłóknienia i guzki (etap II–III), aż po lipolimfatyczny obrzęk i deformacje sylwetki (etap IV).
Lipodemia a hormony
Lipodemia to choroba silnie zależna od hormonów, przede wszystkim od estradiolu. Objawy zwykle pojawiają się lub nasilają w okresach zmian hormonalnych – dojrzewania, ciąży lub menopauzy. Obserwuje się nadmiar receptorów estradiolowych alfa (ERα) względem beta (ERβ) w tkance tłuszczowej, co prowadzi do:
- przerostu adipocytów (komórek tłuszczowych),
- zwiększenia stanu zapalnego niskiego stopnia,
- uszkodzenia mikrokrążenia (mikroangiopatia),
- upośledzenia odpływu limfy i przewlekłego obrzęku.
Co ciekawe, u pacjentek z lipodemią obserwuje się znacznie mniejsze ryzyko cukrzycy typu 2 niż u osób z otyłością – mimo wysokiego BMI.
Jak rozpoznać lipodemię? – diagnostyka i badania
Rozpoznanie opiera się przede wszystkim na obrazie klinicznym. Kluczowe jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu i badania fizykalnego. Cechy charakterystyczne:
- nagromadzenie tkanki tłuszczowej w kończynach z oszczędzeniem dłoni i stóp,
- negatywny objaw Stemmera (brak pogrubienia skóry palców),
- symetria objawów,
- bolesność i łatwość powstawania siniaków.
Jakie badania warto wykonać?
- USG wysokiej rozdzielczości – może uwidocznić zmiany w strukturze tkanki podskórnej, ale nie różnicuje jednoznacznie lipodemii od lipohipertrofii.
- Pomiar składu ciała (DEXA) – wykazuje dysproporcje w rozmieszczeniu tkanki tłuszczowej (nadmiar na kończynach przy relatywnie szczupłym tułowiu).
- Badania hormonalne – warto oznaczyć estradiol, progesteron, SHBG, TSH, prolaktynę. U części pacjentek wykazuje się progesteronową oporność i nadekspresję aromatazy.
- Badania obrazowe (np. rezonans magnetyczny) – rzadko stosowane, ale mogą być pomocne w różnicowaniu z innymi chorobami tkanki tłuszczowej.
- Lymphoscintigrafia/TDC (dielectric constant) – służą do oceny obrzęków i wydolności układu limfatycznego, zwłaszcza w późniejszych etapach choroby.
Lipodemia – jak leczyć?
Lipodemia jak wyleczyć? Niestety, obecnie nie istnieje leczenie przyczynowe. Terapia skupia się na łagodzeniu objawów i hamowaniu progresji choroby.
Leczenie niefarmakologiczne:
- kompresjoterapia (pończochy uciskowe 2. lub 3. klasy),
- manualny drenaż limfatyczny,
- dieta przeciwzapalna – np. śródziemnomorska, ketogeniczna,
- aktywność fizyczna – spacery, nordic walking, pływanie.
Leczenie farmakologiczne (eksperymentalne lub off-label):
- leczenie przyczynowe w zależności od stwierdzonych w badaniach zaburzeń hormonalnych- należy tutaj indywidualnie dobrać terapie
- drospirenon i gestrinon – progestageny działające antyestrogenowo, zmniejszające aktywność aromatazy i nasilające metabolizm estradiolu.
- enzymy proteolityczne, diosmina, escyna – jako wsparcie mikrokrążenia.
Liposukcja wodno-strumieniowa (WAL) jest jedyną metodą pozwalającą na trwałe usunięcie zmienionej chorobowo tkanki tłuszczowej. Może poprawić jakość życia, zmniejszyć ból i zwiększyć mobilność, ale nie zapobiega nawrotom.
Podsumowanie
Lipodemia to przewlekła, hormonalnie uwarunkowana choroba tkanki tłuszczowej, prowadząca do bolesnego i opornego na leczenie nagromadzenia tłuszczu w kończynach. Wczesna diagnoza jest kluczowa dla zatrzymania progresji choroby. Pomimo braku leczenia przyczynowego, możliwe jest skuteczne łagodzenie objawów dzięki terapii kompresyjnej, diecie, aktywności fizycznej i – w wybranych przypadkach – liposukcji. Trwają również badania nad farmakoterapią ukierunkowaną na hormonalne mechanizmy choroby.
Bibliografia:
- Kamamoto F, Baiocchi JMT, Batista BN, Ribeiro RDA, Modena DAO, Gornati VC. Lipedema: exploring pathophysiology and treatment strategies – state of the art. J Vasc Bras. 2024;23:e20240025. doi:10.1590/1677-5449.202400252.
- Poojari A, Dev K, Rabiee A. Lipedema: Insights into Morphology, Pathophysiology, and Challenges. Biomedicines. 2022;10(12):3081. doi:10.3390/biomedicines10123081.
- Wollina U. Lipedema—An update. Dermatol Ther. 2018;2018:e12805. doi:10.1111/dth.12805.
- Katzer K, Hill JL, McIver KB, Foster MT. Lipedema and the Potential Role of Estrogen in Excessive Adipose Tissue Accumulation. Int J Mol Sci. 2021;22(21):11720. doi:10.3390/ijms222111720.
- Viana DPC, Câmara LC. Hormonal Links Between Lipedema and Gynecological Disorders: Therapeutic Roles of Gestrinone and Drospirenone. J Adv Med Med Res. 2025;37(2):175–188. doi:10.9734/jammr/2025/v37i25731.
